Naar Zweden - Wonen op het Zweedse platteland

Voor deel 1 van dit verhaal klik hier!

Bosbouw anno 2015 is een toonbeeld van efficiëntie: één man met een enorme machine doet ál het werk. Eerst komt de “oogstmachine” (harvester) die de feitelijke kap doet, maar alle stammen laat liggen. Deze worden in een later stadium opgepikt door een andere grote machine (uitrijder). Deze uitrijder stapelt al het hout in grote partijen langs de weg, waar ze uiteindelijk door een vrachtauto met hijsinstallatie worden opgeladen.

De afgelopen weken werd het anders zo rustige Snöbäcken opgeschrikt door gebulder van machines en vallende bomen. Het klonk onheilspellend, en zo zag het er ook uit:

In amper twee dagen dagen tijd was de harvester klaar met uitdunnen en was de beurt aan de uitrijder.

(op de achtergrond zien we de uitrijder aan het werk)

Ook deze had niet meer dan twee dagen nodig, en er verrezen gigantische stapels hout langs de weg naar ons huis.

En het eindresultaat? Ach, het valt ons best mee. Uiteraard, het bos is een stuk dunner geworden en ons uitzicht is veranderd. Ook zijn alle takken en toppen blijven liggen, waardoor het bos een stuk moeilijker toegankelijk is dan voorheen. Maar dat wordt door de natuur zelf opgeruimd. Daarbij hadden wij het geluk van een meewerkende en meedenkende bosbouwer, die uitdrukkelijk rekening met onze belangen heeft gehouden.

Over een jaar of 40-50 zijn de bossen rondom Snöbäcken volgroeid en rijp voor de uiteindelijke kap. De kans dat wij hier dan nog wonen is zeer klein. Dus mochten we die voorstelling gaan missen, dan zijn we daar in dit geval zeker niet rouwig om!

Hout en bosbouw zijn belangrijke economische pijlers in Zweden. Hout wordt voornamelijk gebruikt voor de houtzaag- en papierindustrie. Een klein deel (vnl. restmateriaal) wordt verwerkt voor energie-opwekking. De bosbouw- en houtindustrie is goed voor 11% van de totale Zweedse exportwaarde.

Nagenoeg al het bos in Zweden is productiebos. Dat betekent dat bijna al het aanwezige bos vroeg of laat wordt gekapt. Het moment van kappen hangt af van een aantal factoren, waarvan de houtsoort en de ouderdom de belangrijkste zijn.

Wie een huis wil gaan kopen in een bosrijk gebied in Zweden, doet er dus goed aan om eerst contact op te nemen met de boseigenaar. Deze kan meestal (bij benadering) aangeven wanneer de omliggende bossen gekapt zullen gaan worden. Dit om te voorkomen dat je vlak na aankoop geconfronteerd wordt met een maanlandschap rondom je huis. Het duurt immers vele jaren, zo niet tientallen jaren, voordat je weer een vergelijkbaar bos om je huis hebt. Uiteraard kan het ook zo zijn dat je huis eerst volledig in de schaduw van een bos lag, en dat je blij bent met de toegenomen lichtinval. Maar een net gekapt bosgebied (kalhygge) is doorgaans geen toonbeeld van schoonheid.

Voordat we ons huis Snöbäcken kochten, hebben we eerst via de mail contact gehad met de verantwoordelijke boswachter. Hij gaf aan dat het overgrote deel van het bos rond het huis 35-55 jaar oud is en voornamelijk wordt gevormd door sparren, die eens in de 100 jaar worden gekapt. Dat was dus goed nieuws. Wél wordt het bos eens in de zoveel tijd rigoureus uitgedund, waardoor de overgebleven sparren meer ruimte krijgen om te groeien. En dat uitdunnen zou binnen vijf jaar op de agenda staan, zo schreef hij in 2012.

Afgelopen weken was het zover. We werden netjes van tevoren geïnformeerd en hebben eerst een ronde gemaakt samen met de boswachter. Hierbij gaf hij aan dat een aantal “gevoelige” plekken, zoals een oude teerwinningskuil, een dierenbegraafplaats van de vorige eigenaar en een natuurgebied bij de beek waaraan Snöbäcken zijn naam ontleend, – deels op ons verzoek – zouden worden gespaard.

Toch waren we er niet helemaal gerust op. Een groot pluspunt van het huis is de ligging, omgeven door bos. We waren de afgelopen jaren aardig gewend geraakt aan ons mooie bosrijke uitzicht, en bovendien vormt het bos aan de voorzijde een belangrijke buffer tegen het geluid en het zicht van de grote rijksweg die daar loopt. Maar er zat niets anders op dan te wachten op wat er komen ging… (wordt vervolgd in deel 2)

Aardig geworteld

Na 2,5 jaar in Zweden voelen we ons – al zeggen we het zelf – aardig geworteld. Dat had natuurlijk wel wat voeten in de aarde, om maar eens even in tuinjargon te blijven. Een van de zaken die we echt onder de knie moesten krijgen, was het succesvol managen van een eigen moestuin.

Omdat we compleet onervaren waren, besloten we in het eerste moestuinjaar vooral op basis van trial and error te werken: alles gewoon proberen, en de meest succesvolle groenten het jaar daarop weer aanplanten, desgewenst in een wat grotere hoeveelheid. Een van de doorslaande successen vanaf het begin waren de wortels.

Wortels zijn gemakkelijk te kweken, erg lekker, knapperig en lang houdbaar. Bovendien zijn onze kippen dol op het groen. En verse zomerwortels zijn eveneens als gezonde snack te eten.

De kinderen van onze vrienden uit de “grote stad”, die op bezoek waren, keken hun ogen uit: dus dáár komen wortels vandaan! Ze hadden er nog nooit een uit grond zien komen…

Afgelopen jaar kweekten we twee verschillende soorten: winterwortels en zomerwortels. De winterwortels werden enorm lang, tot wel 40 cm.

Gezien de grote hoeveelheid drong de vraag zich op hoe al deze wortels te gaan bewaren. Een goede mogelijkheid is om de wortels te begraven in kisten met zandgrond, mits ze vorstvrij bewaard kunnen worden. Gelukkig beschikken wij over een oude “jordkällare” (ijskelder/aardappelkelder), die de gehele winter vorstvrij blijft, ook als het buiten -25 is. En dat zonder verwarming!

Door dit systeem zijn de wortels maandenlang houdbaar, tot aan het volgende seizoen.

Met al die opgeslagen wortels moet je natuurlijk wel wat gaan doen. Er zijn genoeg mogelijkheden. Je kan ze verwerken in allerlei gerechten, zoals oerhollandse wortelstamppot, pastasaus, paëlla of de Zweedse “köttgryta”. En hier in Snöbäcken wordt er zelfs brood gebakken met wortels!

Om kort te gaan: wortels doen het, naast de uien en de boerenkool, goed in onze Zweedse moestuin. Het hangt er natuurlijk een beetje van af waar in Zweden je woont, welke grondsoort je in je tuin hebt en hoeveel tijd en liefde je er aan wil besteden. Maar al met al is het een vruchtbare investering!

De uitdrukking “als paddenstoelen de grond uit schieten” kan momenteel wel erg letterlijk worden genomen rond Snöbäcken. Een warme zomer gevolgd door een zeer natte periode staat garant voor een overvloed aan paddenstoelen. Werkelijk overal waar je kijkt zie je ze de grond uit komen. En dus is het tijd om te gaan plukken!

Wat nemen we mee? Een grote mand, een speciaal paddenstoelenmes (met hoesje en praktisch borsteltje aan de achterkant), en het onmisbare paddenstoelenboek. Om bij twijfel te kunnen raadplegen. Alhoewel er tegenwoordig ook apps te krijgen zijn voor dit doel, maar zo ver gevorderd zijn we nog niet. En bovendien: lullig als je ergens midden in het bos staat voor een al dan niet giftige paddenstoel, en je hebt plots geen bereik. Uhhhh…

Mijn vermogen om paddenstoelen te herkennen is behoorlijk beperkt. Een cantharel pik ik er nog wel tussenuit, maar daarna houdt het al snel op. Bovendien hebben een heleboel lekkere en eetbare paddenstoelen soms ook een giftige imitatie-tegenhanger, die (bijna) als twee druppels water op z’n eetbare broertje lijkt. Opletten geblazen dus. Elk jaar weer overlijden er in Zweden mensen na het eten van giftige paddenstoelen. Gelukkig is Camilla prima in staat om het kaf van het koren te scheiden. En bij twijfel dus: het boekje, of anders gewoon niet plukken!

Een aantal avond-strooptochten vandaag en gisteren leverde een overweldigende oogst op. Zo vonden we onder andere cantharellen, eekhoorntjesbrood (karljohansvamp), bruine ringboleet (smörsopp), dat doet mij overigens aan iets geheel anders denken, gele berkenrussula (gulkremla), parelstuifzwam (röksvamp) en de slijmige spijkerzwam (citrongul slemskivling), die laatste klinkt viezer dan hij is.

Het plukken is leuk en avontuurlijk. Je struint door het bos en hebt al snel een hele mand vol.

Maar daarna moeten ze natuurlijk ook allemaal worden schoongemaakt, gewassen en gesneden. Een aantal zijn aangevreten door wormen en insecten, en sommigen blijken bij nadere bestudering toch niet tot de eetbare varianten te behoren. Enkelen moeten eerst ontdaan worden van de slijmerige schil. Uiteindelijk blijft ongeveer de helft over.

Er zijn allerlei manieren om paddenstoelen te bewaren of te bereiden. Je kan ze drogen, inmaken, roerbakken, stoven, noem maar op. Een aantal soorten zijn overigens pas eetbaar als ze eerst worden gekookt. Het roerbakken van verse paddenstoelen heeft trouwens absoluut onze voorkeur.

De inhoud van de koekenpannen vol paddenstoelen slinkt tijdens het roerbakken met wel 75 procent! Paddenstoelen bevatten erg veel vocht, zo blijkt…

Maar het eindresultaat mag er zijn: overheerlijke geroerbakte bospaddenstoelen. Om te verwerken in allerlei gerechten. Bij oosterse maaltijden, in pannenkoeken, of gewoon als bijgerecht. Je kan het zo gek niet bedenken of het is mogelijk!

Toen we Snöbäcken kochten, waren we onder de indruk van de mooie en grote tuin. Net buiten de tuin, op de grens met het bos, lag er een zee van enorme groene planten met witte bloemen, tot wel twee-drie meter hoog. Het zag er best mooi uit, en in eerste instantie besteedden we er niet veel aandacht aan. Totdat de toenmalige eigenaresse ons bij de koop van het huis waarschuwde: het was reuzenberenklauw, en dat is een plant die je liever niet in je tuin wil hebben, zeker niet met spelende kinderen.

De stekels op de stengels en bladeren van de berenklauw kunnen ernstige huidirritaties opleveren, die vergelijkbaar zijn met brandwonden, vooral na blootstelling aan zonlicht. Bovendien is plant bijna onuitroeibaar, verspreidt hij zich razendsnel, en overwoekert hij al het andere groen in zijn omgeving, zoals ook bij ons aan de tuinrand:

In eerste instantie namen we het allemaal niet al te serieus. Maar toen ik een keer met de grastrimmer wat te dicht bij een berenklauw kwam, en een lading sap over mijn blote armen kreeg, had ik een paar uur later inderdaad vlekken die er uit zagen als brandwonden. Het werden later zelfs een soort littekens, maar ze zijn uiteindelijk gelukkig allemaal weggegaan. Maar ik schrok wel. Het was hoog tijd voor een plan de campagne…

Er zijn verschillende methodes om reuzenberenklauw te bestrijden:

-Volwassen exemplaren: afkappen met de zeis en de overgebleven stengels met wortel en al uitgraven. Probeer dit indien mogelijk te doen voordat de plant het bloeistadium bereikt want dan wordt het zaad verspreid. Al het plantenafval moet worden afgevoerd of verbrand.

-Nieuwe scheuten: blad met wortel en al uitgraven. Al het plantenafval afvoeren.

-Zijn het er teveel, dan kan je er ook voor kiezen om met gif te gaan bestrijden, maar bedenk wel dat je dan ook al het andere groen in de omgeving doodt. Je tuin wordt dan een soort van warzone:

Wij hebben alleen de eerste keer met gif bestreden omdat alles was zo was overwoekerd dat er geen beginnen aan was. Maar omdat we verder zo min mogelijk met gif wilden werken, zijn we de planten daarna alleen nog maar met zeis en schop te lijf gegaan. En dat is een kwestie van lange adem. Ze komen elk jaar terug, al worden het er steeds minder. Stug volhouden dus, totdat ze uiteindelijk allemaal zijn verdwenen. En dat heeft resultaat opgeleverd: de voormalige warzone is binnen twee jaar omgetoverd tot een prachtige natuurtuin!

Terwijl in Nederland het woord “kasplantje” een wat negatieve bijklank heeft (als in kwetsbaar en zielig), betekent het hier in Zweden dat fase 1 (vensterbankscheut) succesvol is doorlopen en dat de teerbeminde zaailingen een verdere stap op weg naar volwassenheid gaan zetten. Fase 2: naar de kas. Onder deskundige begeleiding, uiteraard.

Vorige week schreef ik al over het heuglijke feit van deze aanstaande groene verhuizing, en na een paar dagen op en neer rennen met potten, schaar en zakken potgrond is de kas nu helemaal ingericht!

Jonge plantjes houden niet van verhuizen. Dit is met recht een kasplantje te noemen:

Maar na een dag of twee zag het er al heel anders uit:

We hebben in de aanbieding: tomaten, komkommers, augurken, paprika’s, sla en boerenkoolplantjes.




De rest van de groenten staat al in de volle grond in de moestuin. Maar daarover een volgende keer meer. En nu maar groeien jongens! Opdat jullie straks rijp en volwassen de ouderlijke kas kunnen verlaten…

Boerenkoolstamppot met jus.

Er zijn van die gerechten uit je geboorteland die je pas mist als ze niet meer verkrijgbaar zijn. Maaltijden waarmee je als vanzelfsprekend bent opgegroeid, die je altijd lekker vond, maar waarvan je nooit had gedacht dat je ze ooit zou gaan missen. En ach, laten we eerlijk zijn: we kunnen ook best zonder. Maar toch is het lekker om zo af en toe een ‘typisch Nederlands’ gerecht als hutspot, boerenkool of nasi met satésaus en kroepoek (hoezo, ‘Nederlands’?) op tafel te kunnen zetten. En dan het liefst met originele ingrediënten!

Je kan natuurlijk zelf bij ieder bezoek aan Nederland je koffer volladen met etenswaren. Maar de ruimte en het maximumgewicht zijn vaak beperkt, zeker als je vliegt, en verswaren zijn al helemaal lastig wat dat betreft. Verder kan je bezoek uit Nederland aan het hoofd zeuren om een en ander mee te nemen. Vooral als ze met de auto komen!

En dan is er in Zweden altijd nog de Lidl: van oorsprong Duits, en vaak met (tijdelijke) producten die in Zweden normaal gesproken niet of moeilijk verkrijgbaar zijn. Tijdens de Deutsche Woche ligt er currysaus in de schappen, en rond Sinterklaas hebben ze “oerhollandse” speculaasjes, om maar eens wat te noemen.

Nu valt het in ons gezin wel mee met dat gemis. We zijn niet van die uitgesproken lekkerbekken en zijn behoorlijk makkelijk als het op eten aankomt. Nederlands eten doen we wel in als we in Nederland zijn. Maar er zijn uitzonderingen. En één daarvan is boerenkool. En dan het liefst vers!

Verse boerenkool is – buiten de kerstperiode – moeilijk te krijgen in Zweden. Reden: de Zweden doen niet aan stamppotten, maar gebruiken de boerenkool vooral rond kersttijd, met name tijdens het traditionele julbord, al dan niet als decoratie. Zonde!

Toen wij ons huis mét moestuin kochten, stond één ding vast: wij zouden zelf boerenkool gaan verbouwen. Althans, we zouden een poging gaan doen. De zaadjes zijn gewoon in Zweden verkrijgbaar. We namen het zekere voor het onzekere, dus al in het koude voorjaar van 2013 werd er binnen een bak vol boerenkoolzaad voorgekiemd.

En het is een groot succes geworden. Alhoewel we in de lente te maken kregen met een serieuze aanval van koolvliegjes, herpakte de kool zich in het najaar glansrijk. En toen in november/december de eerste sneeuw en vorst kwam, was de moestuin leeg – op een paar trotse boerenkoolplanten na!

Nu eten we dus regelmatig verse boerenkool uit eigen tuin. En als die op is? Ach, we hebben voor de zekerheid toch maar een paar potten “grönkål” van de Lidl ingeslagen…Eet smakelijk!

De lente van 2013 begon erg laat, na een lange en koude winter. We hadden een deel van het zaad voor bloemen en groenten al voorgezaaid achter de ramen van het verwarmde deel van onze grote schuur. Alle zaadjes die door Martha waren achtergelaten in de kas én alle meegenomen zaadjes uit Nederland werden gebruikt, dus het werd een aardig mengelmoesje.

De lente werd gevolgd door een mooie, zonnige en droge zomer. We waren continu met gieters en tuinslangen in de weer, maar daar zullen we niet over klagen. Deze prachtige warme zomer compenseerde de natte herfst, de ellenlange winter en de late lente van het voorafgaande seizoen ruimschoots.

De tuintoppers van deze zomer: Uien, wortels, knoflook, aardappels, radijzen, rabarber en peulen. En ook nog rode en zwarte bessen. Vermeldenswaardig zijn ook de afrikaantjes, die de hele zomer in bloei stonden.

De kas-toppers: Tomaten, komkommers, augurken en paprika’s. Massa’s!

Halfgeslaagd: Wilde aardbeien, aardperen, boerenkool, buitentomaten en Amerikaanse bosbessen.

Totaal mislukt: Duindoornbessen, courgettes, spruitjes, bloemkool, kruisbessen, druiven en bramen. De duindoorn- en kersenboom gaven dit jaar simpelweg geen oogst, de bramen- en druivenstruik waren noodgedwongen kortgeknipt vanwege schilderwerk, de kruisbesstruik viel ten prooi aan een horde hongerige rupsen en zowel de spruitjes als de bloemkool werden het slachtoffer van koolvliegjes. De boerenkool overleefde deze laffe aanval ternauwernood…

Van moeder natuur: Veel bosbessen en frambozen, maar weinig paddenstoelen. Verder paardenbloemen en dennenknoppen voor een experiment met zelfgemaakte siroop.

Tuinlessen die we hebben geleerd:

1. Verbouw geen koolsoorten als je niet van plan bent deze af te gaan dekken

2. Geloof niet dat je rupsen weg krijgt door alleen je best te doen

3. Berenklauw uitroeien gaat niet zomaar, het gaat erom wie de langste adem heeft

4. Denk niet dat je de zomer kan gebruiken om vakantie te vieren (!)

5. Als het eenmaal vriest, kan je het verder wel vergeten met je tuin

Een rijk paddenstoelenseizoen

Wij houden er van om paddenstoelen te plukken. Als de herfstgeuren en -kleuren op hun sterkst zijn is het heerlijk om in het bos rond te dwalen. Ons dochtertje Ella houdt ook van bos, maar meer om naar insecten te kijken en om er te spelen. In de omgeving van Snöbäcken zijn in ruime mate bospaddenstoelen aanwezig, vooral cantharellen en trechtercantharellen. Deze paddenstoelen zijn uiteraard op z’n best als je ze vers geplukt bakt. Maar op een goede dag, toen we er net een heleboel hadden geplukt, kwam huisvriend Lennart langs met als cadeau een enorme mand met cantharellen! We aten totdat we geen “bospaddenstoel” meer konden zeggen. De rest verdween noodgedwongen in de diepvries…

Een moestuin: startschot 2012

Eindelijk hebben we een moestuin! Dat is iets waar we al tijdens ons Nijmeegse stadsleven van droomden. Toen we hier aankwamen groeide er al van alles in de moestuin. Het duurde even voor we doorhadden dat de torenhoge planten aardperen waren. Naarmate de herfst naderde werd het tijd voor het oogsten van de tuinbonen, uien en aardperen. Het feit dat deze hier ter plekke waren verbouwd en geoogst gaf veel voldoening, en ze waren ook nog eens heel erg lekker.

Tuinbonen behoorden nooit tot de groentesoorten die we zelf heel graag eten. En zeker niet nadat we een angstaanjagend verhaal over Zweedse “bonenpap” te horen kregen van Camilla’s negentigjarige oma. Hoog tijd dus om een eigen tuinbonengerecht samen te stellen. Na het koken worden de tuinbonen geschild en gebakken door ze te fruiten in olijfolie met ui, knoflook, bieslook en kruiden. Fusion cooking!

Aardperen waren vóór onze komst naar Snöbäcken totaal onbekend bij ons. In de moestuin stonden planten van meer dan twee meter hoog te wuiven in de wind. Beneden in de aarde zaten er een heleboel lelijke knollen aan vast. Aardperen verspreiden zich als onkruid. Het is onmogelijk alle knollen in de herfst naar boven te halen, dus in de lente komen er vanzelf nieuwe planten tevoorschijn. We hadden twee verschillende soorten planten, een met gele bloemen en een zonder bloemen. De soort met bloemen had de mooiste knollen, een beetje zoals aardappels. De knollen van de andere soort zagen er uit als een kruising tussen gemberwortel en aardappel, een beetje onregelmatig.

Ze belandden in de aardappelkelder, en vervolgens in de braadpan of de oven. De smaak is moeilijk te omschrijven maar lijkt het meest op aardappel met een nootachtige smaak. De overgebleven exemplaren werden gedoneerd aan de herten toen de winter maar niet over wilde gaan en de hertenmagen steeds harder begonnen te knorren.

Verder was er een prima uienoogst en hadden we een overvloed aan bieslook. Al met al niet slecht voor een eerste moestuinseizoen waar we middenin vielen. Wordt zeker vervolgd!